TAREKS Hakkında Merak Edilenler

Gümrük müşavirliği şirketi olarak, müşterilerimizin ithalat veya ihracat planlaması konusunda sordukları sorulara sıklıkla‘’ ürün TAREKS denetimine tabi’’, ‘’TAREKS referans numarası alınması gerekmektedir.’’ şeklinde yanıtlar vermek durumunda kalmaktayız. Aslında burada söylemek istenilen ithal veya ihracı düşünülen ürünün, gümrük işlemleri esnasında bir denetime tabi tutulacağı, bu denetimin TAREKS üzerinden yürütüleceğidir. Yazımızda, sık kullandığımız bu uygulamanın işleyişi konusunda kısaca bilgi vermeye çalışacağız.

Dış Ticaret Denetimleri Ne Amaçla Yapılmaktadır?

Dış ticarete konu ürünler, ithalat ve ihracat işlemleri esnasında, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgari güvenlik koşullarını karşılayıp karşılamadığının tespiti amacıyla, özelliklerine göre çeşitli denetimlere tabi tutulmaktadır. Denetimlerin asıl amacı ülke ekonomisinin kalkınması amacıyla, yerli üreticilerin ve tüketicilerin korunmasıdır.

İthal veya ihraç edilen ürünlerin güvenli olup olmadığına yönelik denetimler ve bu denetimler neticesinde alınan önlemler, ekonominin iki büyük aktörü olan üretici ve tüketici kesimini doğrudan etkilemektedir. Tüketiciler için sağlık ve güvenliklerine olumsuz etki edecek ürünlerin piyasada yer almaması önem arz ederken, üreticiler de kazançlarını ve ürünlerinin piyasadaki imajını göz önünde bulundurmaktadırlar.

Risk Esaslı Kontrol Sistemine Geçiş Nasıl Olmuştur?

Dış ticaret denetimleri, klasik anlayışta eşyanın gümrüklenmesi aşamasında, gümrük idareleri tarafından yapılmakta ve idarelerin üzerinde ciddi bir yük oluşturmakta, ithalatçı ya da ihracatçı açısından da ciddi bir zaman kaybı ve ekstra maliyet artışına yol açmaktaydı. Son yıllarda dış ticaretteki klasik denetleme anlayışı, yerini riske dayalı kontrol sistemine bırakmıştır. Bu yüzden, ihracat ve ithalatlarda her partinin fiziki olarak denetlenmesi anlayışı değişmiş, riskli ürünlerin dijital ortamda belirlenerek, denetimlerin bu ürünlere yoğunlaşması, risksiz veya az riskli görülen ürünlerin daha az sıklıkla denetime tabi tutulması yönünde adımlar atılmıştır.

Belirtilen amaçla Ekonomi Bakanlığınca Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi Tebliği(Ürün Güvenliği ve Denetimi: 2011/53)29.12.2011 tarihli ve 28157 sayılı resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tebliğin yayınlanmasından sonra ürün gruplarına göre düzenlenen ‘Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliğleri’ nin çoğunluğu TAREKS’e göre hazırlanmış ve 13.02.2013 tarihinden itibaren, denetimler bu sistem kapsamında yapılmaya başlanmıştır.

Ürünlerin Risk Derecesi Nelere göre Tespit Edilmektedir?

Ürünlerin risk derecesi ve fiili denetime yönlendirilip yönlendirilmeyeceği;

• Üretici ya da ithalatçı firma ya da temsilcileri bilgileri,
• Geçmişte yapılan ithalat denetimleri ile piyasa gözetimi ve denetimi sonuçları,
• Giriş gümrüğü, ürünün cinsi, markası, modeli, fiyatı ve miktarı, menşei, çıkış, sevk veya ticaret yapılan ülke,
• Risk tespiti için kullanılabilecek diğer bilgilerin,

birlikte değerlendirilmesi suretiyle tespit edilmektedir.

TAREKS Nedir?

Yukarıda bahsedilen 2011/53 sayılı tebliğde TAREKS;

Dış Ticarette Risk Esaslı Kontrol Sistemi (TAREKS): Ürün güvenliği ve teknik düzenlemeler mevzuatı uyarınca yapılan denetim, uygunluk ve izin işlemlerinin elektronik ortamda ve risk esaslı yerine getirilmesi amacıyla oluşturulan, web tabanlı uygulamadır.

şeklinde tanımlanmıştır. Daha geniş bir tanım yapmak gerekirse, TAREKS;

İhracat ve ithalat aşamalarında uygulanan denetimlerin,  ekonomik ve ticaret koşullarına uygun, son teknolojinin imkânlarından yararlanarak çağdaş bir anlayışla gerçekleştirilmesini sağlamak, böylece kamu kaynaklarının ve ekonomik kaynakların daha zamanlı, etkin ve verimli şekilde kullanılmasını sağlamak, güvenlik, kalite ve standartlara uygunluk açısından , tüketicimizi ve üreticimizi korumak amacıyla, gerçekleştirilen ithalat ve ihracat denetimlerinin risk esaslı olarak yapılmasına imkân veren web tabanlı bir yazılım olarak da ifade edilebilir.

TAREKS, geleneksel olarak uygulanan, ihracat ve ithalat aşamasında her partinin fiziki olarak denetlenmesi anlayışını değiştirmektedir. Bu uygulamayla birlikte, ilgili Kamu Kurumlarınca belirlenen kıstaslara göre, ithalat ve ihracata konu ürünlerden riskli olanlar elektronik ortamda TAREKS tarafından belirlenecek ve fiziki denetimler bu ürünler üzerine yoğunlaşacaktır.

TAREKS Hangi Ürün Gruplarını Kapsamaktadır?

TAREKS uygulaması;

• İthalatta standartlara uygunluk denetimi yapılan ürünleri,( TSE)
• CE işareti taşıması gereken bazı ürünlerin ithalat denetimi tebliği kapsamı ürünleri,
• Kişisel koruyucu donanımları, oyuncaklar, yapı malzemeleri, tıbbi cihazlar, telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları, pil ve akümülatör gibi sanayi ürünlerini,
• İhracatta ve ithalatta kalite denetimine tabi tutulan tarım ürünlerini

kapsamaktadır.

TAREKS Nasıl İşlemektedir?

TAREKS sistemi kapsamında işlem yapabilmek için öncelikle ithalatçı ya da ihracatçı firmanın sisteme tanıtılması gerekmektedir. TAREKS sistemine elektronik imza sertifikası ile giriş yapılabilmektedir. TAREKS üzerinden işlem yapacak firmaların ya da yetki verdikleri kullanıcıların elektronik imza sertifikası sahibi olması zorunludur. Elektronik imza sertifikası alındıktan sonra www.ekonomi.gov.tr adresine girilerek E-İMZA Uygulamaları bölümünden firma tanımlama işlemi yapılması, yetkili kullanıcı için Taahhütname doldurularak noter onayı yapılması gerekmektedir.

İlk yetkilendirme başvurusu yapıldıktan sonra aşağıda belirtilen belgelerin dilekçe ekinde ilgili Grup Başkanlığına iletilmesi gerekmektedir.

a) İmza sirküleri: Ana sözleşmede firmayı temsil ve ilzama yetkili kişiler için düzenlenmiş imza sirkülerinin aslı veya noter onaylı örneği,

b) Ticaret Sicili Gazetesi: Firmanın tacir veya sanayici olması durumunda, Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nin aslı ya da ticaret ve/veya sanayi odası ile ticaret sicil memurluğunca onaylı örneği (kuruluş ve varsa ana sözleşme değişiklikleri ile son durumu gösterir Türkiye Ticaret Sicili Gazetelerinin her biri),

c) Esnaf ve Sanatkâr Sicil Tasdiknamesi: Firmanın esnaf veya sanatkâr olması durumunda, Esnaf ve Sanatkâr Sicil Müdürlüğünce düzenlenen esnaf ve sanatkâr sicil tasdiknamesinin aslı ya da sicil müdürlüğünce onaylı örneği,

d) TAREKS taahhütnamesi: Firmayı temsil ve ilzama yetkili kişilerce imzalanarak Bakanlık internet sayfasındaki “E-İmza Uygulamaları” bölümünde yer alan örneğe uygun ve Türkçe olarak noterde her bir kişi için düzenlenmiş taahhütnamenin aslı,

e) Mükellefiyet yazısının aslı ya da noter onaylı örneği.

Yetkili kullanıcı, Bakanlık internet sayfasının “E-İmza Uygulamaları” kısmında yer alan ‘E-İmza Uygulamalarına Giriş’ bölümünü kullanarak, TAREKS üzerinden ithal edilecek ürüne ilişkin verileri girerek başvurusunu yapmakta, başvuru üzerine, sistem tarafından firmaya, işlemlerini takip edebilmesi amacıyla bir başvuru numarası verilmekte ve işlemler bu numara üzerinden takip edilebilmekte, denetimin sonuçlandırılmasından sonra ise 15 haneli bir referans numarası verilmekte  ve verilen referans numarası, ilgili beyannamenin 44 numaralı hanesine yazılarak gümrük işlemleri tamamlanmaktadır.

TAREKS kapsamındaki denetimler, gümrük beyannamesinin tescil işlemi öncesinde yapılmaktadır.

TAREKS kapsamındaki denetimler, Ekonomi Bakanlığı Bölge Müdürlüklerine bağlı Ürün Denetmenleri Grup Başkanlıklarını tarafından yürütülmektedir.

TAREKS kapsamında, her parti ürün için yapılacak denetimlerde, şu anda başvuru başına 100 TL ücret tahsil edilmektedir.

Tareks Kapsamındaki Denetimlerde Muafiyet ve İstisnalar Bulunmakta mıdır?

A.TR belgeli olduğu kullanıcı tarafından, TAREKS’te beyan edilen ürünler genellikle fiili denetime yönlendirilmeyerek, ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulmaktadır. Fakat risk analizine göre yapılacak değerlendirme sonucunda bu ürünler de fiili denetime yönlendirilebilmektedir.

Bazı sanayi ürünlerinin ithalatında, sanayici  veya sanayici adına ithalat yapan tedarikçi tarafından sanayi sicil belgesinin verildiği Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğüne başvurulup, ithal edilmek istenen ürünlerin, ilgili tebliğ hükümlerinden muaf olarak ithal edileceğine dair belge alınması ve bu belgenin elektronik ortamda TAREKS’e yüklenmesi neticesinde, ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulur.  Fakat risk analizine göre yapılacak değerlendirme sonucunda bu ürünler de fiili denetime yönlendirilebilmektedir.

Kesin ihracatı yapıldıktan sonra geri gelen eşya için, bu ürünlerin ihracat beyannamesi numarasının TAREKS’e yüklenmesi ve geri gelen ürünlerin teknik mevzuata uygun olması kaydıyla, piyasaya arz edilebileceğine dair taahhütnamenin TAREKS’e yüklenmesi neticesinde, ürünün ithal edilebileceğine dair TAREKS referans numarası doğrudan oluşturulur. Fakat Risk analizine göre yapılacak değerlendirme sonucunda, bu ürünler de fiili denetime yönlendirilebilmektedir.

AQAP veya GMP belgesi sahibi sanayicilerin, kendi ihtiyaçları için ithal edecekleri bazı sanayi ürünlerinin ithalatında, AQAP veya GMP belgelerinin elektronik ortamda TAREKS’e yüklenmesi neticesinde, ithal konusu her ürün için doğrudan oluşturulan TAREKS referans numarası, içinde bulunulan yılın sonuna kadar aynı ürünlerin müteakip ithalatında kullanılabilir. Fakat Risk analizine göre yapılacak değerlendirme sonucunda bu ürünler de fiili denetime yönlendirilebilmektedir.

2009/15481 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı eki ‘4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkındaki Karar’ın 112’nci maddesinin birinci fıkrasında belirtilen eşyanın ithalatında TAREKS üzerinden başvuru yapılmaz (Genellikle numune olarak gelen ürünler). Bu ürünler için ilgili tebliğlerde belirtilen TAREKS referans numaraları doğrudan beyannamenin 44 numaralı hanesine kaydedilerek işlemler tamamlanır.

Denetlemeye tabi olan ürünün özelliğine göre, yatırım teşvik belgesi kapsamında yapılan ithalatlarda, petrol kanunu kapsamında yapılan ithalatlarda, Milli Savunma Bakanlığınca yapılan ithalatlarda vb. TAREKS kapsamında muafiyet uygulanabilmekte ve ilgili tebliğde verilen referans numaraları beyannamenin 44 numaralı kutusuna kaydedilerek ithalat işlemi tamamlanabilmektedir.

TAREKS’te Kapsam Dışı Uygulaması Nasıl İşlemektedir?

TAREKS sistemi kapsamında denetlemeye tabi ‘Ürün Güvenliği ve Denetimi Tebliğleri’ ekindeki GTİP listelerinde yer almakla birlikte, ilgili GTİP’in karşısında belirtilen tanım ve standartlar kapsamına girmeyen ürünler, kapsam dışı olarak değerlendirilmektedir. Örneğin, 8481.10.99.00.00 GTİP’de yer alan musluklardan, sadece LPG piknik tüpleri için olanlarda TAREKS kapsamında denetleme yapılmaktadır. Bu GTİP de yer alan diğer musluklar, kapsam dışı olarak değerlendirilmektedir.

Ürünler için, ilgili tebliğde belirlenen kapsam dışı referans numaraları, beyannamenin 44 numaralı hanesine kaydedilerek, ithalat işlemleri tamamlanabilmektedir. Fakat kapsam dışı olarak beyan edilmesine rağmen, eşyanın muayenesi esnasında, ürünün TAREKS kapsamında denetlenmesi gereken bir ürün olduğu tespit edilirse ürün denetime sevk edilebilmektedir.

TAREKS Kapsamında Yanıltıcı Beyanda Bulunmanın Cezası Nedir?

TAREKS kapsamında yanlış veya yanıltıcı beyanda bulunanlar, sahte belge kullanan veya ibraz edenler veya belgede tahrifat yapanlar hakkında, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun, 4458 sayılı Gümrük Kanunu, 2013/4284 sayılı Teknik Düzenlemeler Rejimi Kararı’nın ilgili  hükümleri ve ilgili diğer mevzuat uyarınca öngörülen cezalar uygulanır.

TAREKS üzerinden yürütülen denetimlerde, ilgili mevzuata ve ilgili tebliğlere ilişkin uygulamalara aykırı hareket eden kullanıcıların yetkisi, fiilin ağırlığına göre belirli bir süre askıya alınmakta, firmanın denetim başvuruları, belirli bir süre ve/veya oranda fiili denetime yönlendirilmektedir. Bu yaptırımlar uygulanırken, belirlenen süreler ve denetim oranları, firmanın başvuru sıklığı, varsa önceki ihlalleri ve/veya ürünün niteliği gibi hususlar dikkate alınarak belirlenmektedir.

Beyan edilen eşyanın, yapılan muayenesi neticesinde TAREKS kapsamında denetime tabi olması gerektiğinin tespit edilmesi ya da yapılan denetime ilişkin belgenin veya referans numarasının beyannamede yer almadığının, beyannamenin kapatılmasından veya eşyanın tesliminden sonra yapılan kontroller neticesinde anlaşılması durumunda, denetimle görevli kuruma bilgi verilmektedir.

Yapılan yönlendirme veya bilgilendirme neticesinde; ilgili kurumca gerçekleştirilen denetimin olumsuz sonuçlandığının bildirilmesi veya ithali ve ihracı lisansa, şarta, izne, kısıntıya veya belli kuruluşların vereceği uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi olan eşyanın denetlendiğine dair belge veya referans numarası alınmadığı halde alınmış gibi gösterilmesi halinde, Gümrük Kanunun 235’nci maddesine göre, ithalat işlemlerinde eşyanın gümrüklenmiş değerinin iki katı, ihracat işlemlerinde eşyanın gümrüklenmiş değeri kadar idari para cezası uygulanmaktadır.

Belirtilen nedenlerle, cezai durumlarla karşılaşmamak için, ithali veya ihracı planlanan ürünün, TAREKS kapsamında denetlemeye tabi bir ürün olup olmadığının tespiti son derece önem arz etmektedir.