Uluslararası ticari işlemlerde basit anlamda iki esas vardır;
- Satıcının eşya ya da hizmeti hazırlayarak teslimi,
- Alıcının eşya bedelini ödemesi,
Taraflardan birinin uygun davranmaması halinde, diğer taraf hangi ticari kanunlara göre ve nelere dayanarak karşılık arayabilir? Yıllarca süren ticari ilişkiniz bazen bir işlem nedeniyle zora girebilir ya da alıcı/satıcının yaşadığı mali sorun, ülkesindeki siyasi kriz bir anda sizi de olumsuz etkileyebilir. Oluşma ihtimali yüksek zararınızı minimuma indirmek, çözüme ulaşmanızı sağlayan esas sözleşmelerdir. Kolayca çözümlenebilme yolu varken, oluşan hata ve sorunların karşılığında can sıkıcı maddi cezalar ödemek, zaman kaybı yaşamak, oluşabilecek diğer külfetleri üstlenmek yerine bahsedeceğimiz detaylara dikkat ederek hızla hazırlanabilecek sözleşmeler kaybınızı önlediği gibi ticari partneriniz nezdinde güvenilirliğinizi artıracaktır.
Sözleşme Nedir?
Borçlar Kanunu 1.maddesine göre sözleşme (akit) iki tarafın karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanı ile oluşan hukuki muameledir.
Ticarete konu işlemin şartlarını içeren, tarafların karşılıklı olarak kabul ettikleri maddelerden oluşan, sonucu hukuki olarak tarafları bağlayan anlaşmalardır.
Sözleşmelerin Yasal Bağlayıcılığı nedir?
Sözleşmeler dış ticaret işlemlerine temel oluşturur. Gerek ihracat ve gerekse ithalat işlemlerinde sorunla karşılaşıldığında aklımıza gelen, ilk defa ticaret yapılan alıcı/satıcı da olsa düzenlenmeyen sözleşmelerin yaygın kullanımı için uluslararası kurumlar çalışmalar yapmaktadır.
Uluslararası düzenlemeler sözleşmeyi zorunlu kılmaz. Buna karşın Borçlar Kanunu sözleşmeleri ‘ispat belgesi’ hükmünde değerlendirerek, düzenlenmesini zorunlu kılar. Anlaşmazlıklarda başvurulan uluslararası kurumlar da sözleşmeleri ‘ispat belgesi’ olarak kabul eder ve sorunun çözümünde esas alır. Sözleşmeler mutlaka yazılı olarak ve en az iki nüsha düzenlenir. Taraflarca imzalanarak yürürlüğe giren sözleşmeler hukuki olarak bağlayıcı nitelik taşır.
Uluslararası ticaret konusu ürün/hizmetle ilgili sözleşmeler, sürecin içerisinde yer alan ve banka, finans kurumu, nakliye, sigorta sözleşmelerine dayanak oluşturmaktadır. İlgili sözleşmeler ilk sözleşmeye atıfta bulunarak düzenlenir. Dolayısıyla karşılaşılabilecek diğer uygunsuzluklar konusunda sözleşmeniz temel oluşturur.
Dış Ticarette Sözleşmelere Neden İhtiyaç Vardır? Hangi Riskler Bertaraf Edilebilir?
Alıcı satıcı arasında ticaretin belirlenen standartta ve şartlarla ilerlemesini sağlar. Her aşamada ortaya çıkabilecek anlaşmazlıkların çözümü, hukuki platforma taşınması gerekliliğinde sözleşmeler temel alınır.
Uluslararası ticareti düzenleyen ortak bir hukuk sistemi yoktur. Bunun yerine ülkelerin üyesi oldukları kurumlar (Birleşmiş Milletler – UN, Uluslararası Ticaret Odası –ICC) ortak kullanıma uygun düzenlemeler geliştirir, ülkelerin taraf olduğu anlaşmalar, kuralları oluşturan yayınlar hazırlar. Sözleşmeler bütün bu sistemi temel alarak;
- Her iki tarafta anlaşmaya dahil ülkelerde ise, sözleşmede *CISG’ye atıfta bulunulması,
- ICC kuralları gereği Incoterms’i ayrıntıları ile içermesi,
- Anlaşmazlıklarda tahkim detaylarının verilmesi,
- Hukuki çözüm süreci,
içerir.
Satıcıyı tahsilat ve oluşabilecek haksız uygulamalara (reklamasyon, indirim vs.) karşı koruyan sözleşmeler, alıcıyı talebine uygun ürün, teslimat, her iki taraf açısından üretim, model gizliliği gibi spesifik detaylar konusunda oluşabilecek riskleri bertaraf eder.
*CISG Uluslararası Eşya Satışına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Anlaşması
Sözleşmelerin Şekli
Birleşmiş Milletler Uluslar Arası Ticaret Hukuk Komisyonu (United Nations Commission on International Trade Law – UNICITRAL) esas olarak uluslararası satış kontratı kurallarını belirlemiş ve bir sözleşme modeli düzenlemiştir.
01.08.2011’de ülkemizin de taraf olduğu Uluslararası Eşya Satışına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Anlaşması (CISG) ya da kısaca Viyana Satış Sözleşmesi belirli ürünler hariç taşınır malların satışına ilişkin sözleşme düzenlenmesi hükümlerini içerir.
Uluslararası Ticaret Odası (International Chamber of Commerce – ICC) oluşturduğu terimlerle, sözleşmelerde ve tüm ticari belgelerde yaygın olarak kullanılan, ticari şartları belirlemek üzere ortak bir dil oluşturmuştur.
Bunun dışında ülkemizde bazı odalar, sektörel birlikler ve meslek odaları kendi üyelerine yönelik özel sözleşme örnekleri hazırlamışlardır. İçeriğinde kanunlar, mevzuat ile ticari örf ve adetlere aksi bir madde olmadığı sürece her firma kendine ya da sadece ilgili işleme has formatta sözleşme düzenleyebilir.
Dış Ticaret Sözleşmelerinde Yer Alması Gereken Zorunlu Hususlar Nelerdir?
- Sözleşmeler kolay anlaşılabilir, farklı bir yoruma izin vermeyecek şekilde, yeterli açıklıkta olmalıdır. Tarafların kabul ettiği, tercümesi hataya sebebiyet vermeyecek dil kullanılmalıdır.
- Her iki tarafın sorumluluk ve talepleri yer almalıdır. Sözleşmeler birçok ülkede karşılıklı tarafların menfaatlerini içerdiği sürece geçerlidir. Baskın olarak tek taraflı menfaatleri içeren sözleşmeler iyi niyet çerçevesinde değerlendirilmez,
- Sözleşmenin tarafları,
- Sözleşme konusu ticari işlem, geçerlilik şartları,
- Ürün/hizmet kalitesi, özellikleri, üretim şartları,
- Ürün/hizmetin teslim şekli, ICC kuralları çerçevesinde ayrıntılı olarak, Incoterms versiyonu, teslim yeri ayrıntısı ile ( örnek; EXW/Kayseri-Incoterms 2010 ),
- Teslim şekline uygun olarak sigorta ve taşıma şartları,
- Fikri ve sınai haklar içeriği, marka, model gizliliği gibi detaylar,
- Düzenlenmesi gereken belgeler, onay makamları ve ayrıntıları ,
- Ödeme şartları, vade, ödeme zamanı, yeri, banka detayları ,
- Hangi hallerde indirim uygulanacağı, reklamasyon konuları ile eşya bedelinin ödenmemesi ve gecikmeler karşısında uygulamalar,
- Uyuşmazlıkların çözümünde başvurulacak yöntem belirlenmeli, hatta birden fazla yöntem sırasıyla eklenmelidir. (Örnek; Karşılıklı iyi niyetle çözümlenemeyen konularda uyuşmazlık çözümüne başvurulacak, sonuçsuz kalırsa ikinci yöntem tahkim olacaktır gibi.)
- Bir üst maddeyi de içeren doğal afetler, siyasi krizler gibi mücbir sebepler nedeniyle ticari faaliyetin yerine getirilememesi, ödemenin yapılamaması durumunda uygulanacak kurallar,
- Gecikmeler, ihlaller ve sözleşme maddelerine aykırı durumlarda uygulanacaklar,
- Hukuki sürecin şartları,
- Taraflar yetkililerinin onayı ve imzası.
- Sözleşmeler düzenlenirken; ülke mevzuatları, sektörel uygulamalar ve karşılaşılabilecek diğer nedenlerle farklı yorumlara olanak vermeyecek, kanuni işlemler, yerel mevzuat uygulamaları nedeniyle uygulanabilirliğinin kısıtlanma riski oluşmayacağının değerlendirilmiş olması önemlidir. Görülen risklerle ilgili sözleşmeye ayrıca bir madde eklenmesi uygun olacaktır.
Sözleşme Maddelerine Uyulmaması Hallerinde Neler Yapılmalıdır?
Sözleşme konusu ticari işlemle ilgili anlaşmazlıkların çözümü ve izlenecek yöntem yine sözleşme içerisinde önceden belirtilir.
Sözleşmenin ihlaller maddesi gereği tamir, ürün ikamesi, geciken vadelerde faiz uygulamaları, tazminat önceden belirlenmiş olacağından hukuki sürece başvurulmadan sonuca ulaşılabilir.
İhlaller varsa tahkim detayı, anlaşmazlıkların çözümü için başvurulacak hukuk sistemi sözleşmeye uygun olarak ilerler.
Sözleşmeler işlem bazında düzenlenebilir. Aynı şartlarla devam edecek birden çok işlemi içeren sözleşmeler ürün, teslim, ödemeyi ifade eden genel ifadelerle hazırlanarak, ayrıntılar konusunda her işlem için düzenlenen sipariş formlarına atıfta bulunulabilir.
Sözleşmeler yalnız ticari işlem, uyuşmazlıklarda kullanılmaz. Ülkemizde bazı Eximbank kredileri, teşvik uygulamaları, Gümrük Mevzuatı gereği ithalat ve ihracat işlemleri sırasında sözleşmeler ilgili kurumlarca talep edilebilir.
Tarafların kabulüyle yürürlüğe girecek bir belge, karşılaşabileceğiniz riskleri en aza indirgeyebileceği, yaşanacak sorunlarda elinizi güçlendirebileceği gibi firmanızın ithalat/ihracat işlemlerinin belirli bir sisteme dayalı ilerlemesini kolaylaştıracaktır.
Saygılarımla,
Mümine AKŞİT
Gümrük Müşaviri – CRM Müdürü
